Vạn vật trong dòng chảy vô thường

Cuộc sống vốn dĩ không ngừng thay đổi, nhưng con người lại thường quên mất điều đó. Chúng ta bám víu vào những điều quen thuộc, mong muốn mọi thứ mãi như cũ, nhưng rồi một ngày, khi sự đổi thay ập đến, ta hoang mang, khổ sở và không biết làm sao để chấp nhận. Chính vì vậy, hiểu được quy luật vô thường không chỉ là một sự giác ngộ về mặt trí tuệ mà còn là chìa khóa giúp ta sống an nhiên giữa dòng đời đầy biến động.

Vô thường – quy luật của vạn vật

Phật giáo không chấp nhận một đấng sáng tạo hay một thế lực siêu nhiên có thể ban phước hay giáng họa, mà giải thích mọi hiện tượng bằng nguyên lý duyên khởi. Nghĩa là, tất cả mọi sự vật đều tồn tại trong mối liên hệ nhân duyên, có sinh thì có diệt, có thành thì có hoại. Đây chính là quy luật vô thường – sự thay đổi không ngừng của mọi thứ trong vũ trụ. Phật giáo gọi đó là "chư hành vô thường", nghĩa là tất cả các pháp hữu vi (mọi hiện tượng do duyên hợp mà thành) đều trong trạng thái chuyển biến, không có gì bền vững hay cố định.

Vạn vật đều đi qua bốn giai đoạn: sinh – trụ – dị – diệt. Con người sinh ra, trưởng thành, già đi rồi chết. Cây cối có xuân sinh, hạ trưởng, thu liễm, đông tàn. Một nền văn minh có lúc hưng thịnh nhưng rồi cũng suy tàn. Dù là sự vật, sự việc hay chính bản thân chúng ta, không gì có thể thoát khỏi dòng chảy vô thường. Nhưng chính nhờ sự diệt mất mà cái mới có thể hình thành. Lá úa rụng xuống thì chồi non mới mọc lên. Một người mất đi, một đứa trẻ lại cất tiếng khóc chào đời.

"Chư hành vô thường" không chỉ áp dụng cho thế giới bên ngoài mà còn cho cả thân tâm con người. Từ suy nghĩ, cảm xúc đến thể xác, tất cả đều thay đổi không ngừng. Hiểu rõ điều này, ta sẽ bớt sợ hãi trước sự mất mát và học cách buông bỏ chấp thủ.

Khổ đau đến từ sự chấp thủ

Con người đau khổ không phải vì vô thường, mà vì không chấp nhận vô thường. Ta mong muốn một mối quan hệ kéo dài mãi mãi, một công việc ổn định trọn đời, một cuộc sống không biến động. Khi mọi thứ thay đổi, ta bất an, tuyệt vọng, trách móc số phận.

Nguyên nhân sâu xa của khổ đau chính là sự chấp thủ – bám víu vào một cái ngã trường tồn, cho rằng có một bản ngã cố định, một sự vật không thay đổi theo thời gian. Nhưng Phật giáo dạy rằng "chư pháp vô ngã" – nghĩa là tất cả những gì ta tưởng là của mình đều chỉ là sự kết hợp của nhiều nhân duyên mà thành. Thân xác ta do tứ đại (đất, nước, gió, lửa) hợp lại, khi duyên hết thì tan rã. Cảm xúc, suy nghĩ, danh vọng, tiền tài – tất cả cũng chỉ là giả tạm.

Chính vì tin vào một cái ngã, con người mới lao vào cuộc tranh giành danh lợi, tô điểm cho bản thân bằng địa vị, của cải. Nhưng khi những thứ ấy không còn như ý, ta khổ sở, giận dữ, u mê. Rồi từ tham đắm mà sinh ra tham, sân, si, tạo nghiệp và bị trói buộc trong luân hồi sinh tử.

Buông bỏ chấp niệm để sống an nhiên

Vậy làm sao để không khổ đau trước sự vô thường? Phật giáo không dạy ta phải trốn chạy hay cố gắng kiểm soát mọi thứ, mà chỉ ra con đường buông xả – tức là nhìn thẳng vào sự thật, chấp nhận những đổi thay với tâm thế an nhiên.

Không có nghĩa là ta thụ động, buông xuôi, mà là sống hết lòng trong hiện tại, nhưng không bám víu vào kết quả. Yêu thương ai đó, ta hãy yêu bằng cả trái tim, nhưng hiểu rằng không có gì là mãi mãi. Giữ gìn sức khỏe, nhưng không sợ hãi tuổi già. Làm việc chăm chỉ, nhưng không để danh vọng trói buộc.

Đó chính là trạng thái "Niết Bàn tịch tịnh" – khi tâm không còn bị xao động bởi vô thường, khi ta không còn khổ vì sự thay đổi mà đón nhận nó với sự bình thản. Đến lúc ấy, ta mới thực sự sống an nhiên giữa đời vô thường.